Leit Watsons að dæmigerðum íslenskum hundum

Þórhildur Bjartmarz, hundaþjálfari og fyrrverandi formaður Hundaræktarfélags Íslands (1997–2005), hefur mikla þekkingu á sögu hunda á Íslandi og hefur tekið saman heimildir í fyrirlestra sem hún kallar Hundalíf í sögu þjóðar.

Þórhildur fann ýmislegt áhugavert um framlag Mark Watsons til að bjarga kyni íslenska fjárhundsins. Hægt er að sjá greinar hennar á vefsíðu hennar, Hundalífspóstur. Ég fékk góðfúslegt leyfi hennar til að endurbirta efnið, sem ég er mjög þakklát fyrir.

Í greininni On the Outlook for the True Type of Dogs birti hún bréfaskipti Watsons við nokkra Íslendinga sem hjálpuðu honum að finna hunda sem báru enn einkenni íslenska hundsins. Meðal annars var það Haukur Snorrason, ritstjóri Tímans.

Bréfin eru frá árinu 1955, skrifuð á ensku, en ég var að þýða þau á íslensku.

Bréf #1:

Í þessu bréfi frá Mark Watson til Hauks Snorrasonar lýsir hann þeim gerðum hunda sem hann ætti að leita að.

"Ég vil fá tvo rakka og tvær tíkur, ekki eldri en sjö ára og ekki yngri en eins árs. Þeir eiga að vera dæmigerðir íslenskir hundar. Litil, standandi eyru, mjög góð feldgerð, gulkolóttir, sterkbyggðir í herðum og hvorki of háfættir né langir í búk. Þeir verða að hafa vel hringað og loðið skott sem liggur upp á bakinu.

Í eftirfarandi bók er mynd af íslenskum hundi sem gæti verið gagnleg fyrir Árna Þorbjörnsson. Bókin heitir Kennslubók í dýrafræði.

Við sáum einn góðan en heldur gamlan hund á Höskuldsstöðum og sáum einnig móður hans, sem var ellefu ára; okkur var sagt að amma hans hafi verið mjög falleg tík. Við sáum einnig hund á bæ Davíðs Ólafssonar á Hvítárvöllum, sem var góður, nema eyrun voru heldur stór og annað þeirra ekki nógu reist."

Bréf #2:

Frá Hauk Snorrasyni til Mark Watson í ágúst 1955

"Málefni hundanna hafa verið að þróast, þó nokkuð hægt. Það mun hins vegar óhjákvæmilega taka sinn tíma ef við eigum að finna réttu hundana og vera vissir um að velja rétt. Þar sem við þurfum að leita þeirra á afskekktum svæðum, er það einnig spurning um að finna rétta fólkið til að fara þangað. Ég hélt að við yrðum að bíða og sjá hvernig Þorbjörnssyni gengi í leit sinni í Öræfum áður en næstu skref yrðu ákveðin. Við munum nú vita meira eftir viku eða svo."

Bréf #3:

Akureyri, 30. ágúst 1955

"Kæri Mark,

A. Þorbjörnsson kom aftur til Reykjavíkur frá Öræfasveit í dag. Hann hafði verið veðurtepptur þar í nokkra daga. Ég var rétt í þessu að tala við hann í síma. Niðurstaða ferðar hans er mjög vonbrigðaleg. Hann segist hafa heimsótt alla líklega bæi á svæðinu en hvergi fundið hinn sanna íslenska hund. Það virðist sem bændurnir þar hafi verið áhugasamir um að láta tíkur sínar ganga undir erlenda hunda. Það er sama sagan og áður.

Í stuttu máli er skýrsla hans þessi: Aðeins einn hundur sem hann sá kemst nokkurn veginn nærri hinum dæmigerða íslenska hundi. Hann kom með þessa einu ljósmynd en hefur ekki miklar vonir um að hundurinn muni falla þér í geð.

Að mínu mati ætti næsta skref að vera að senda áreiðanlegan mann héðan til hins afskekkta Bárðardals í Þingeyjarsýslu og leyfa Þorbjörnssyni að fara í réttirnar eftir tvær vikur í Skagafirði og Húnavatnssýslu, þegar bændurnir sækja fé sitt af fjöllunum. Í réttunum sjást flestir hundar hvers héraðs. Þorbjörnsson hefur lofað að fara í þessar tvær sýslur, og ég gæti skipulagt ferðir héðan til austurhéraða."

Bréf #4:

Þýðing á bréfi frá Árna Þorbjörnssyni til Hauks Snorrasonar, dagsett 25. september 1955

"Ég ferðaðist til Reykjavíkur þann 20. ágúst til að fljúga til Fagurhólsmýrar. Ég dvaldi í fjóra daga í Öræfasveit og ferðaðist um allt svæðið, heimsótti alla bæi. Það vildi svo til að ég gat farið með póstinum, sem var á ferðinni um sveitina þessa daga. Ég þurfti ekki að greiða fargjald fyrir að ferðast með honum í bílnum, og fyrir eina nótt í Skaftafelli var mér ekki gert að borga. Hins vegar dvaldi ég þrjár nætur á Fagurhólsmýri og greiddi 150,00 krónur fyrir gistingu.

Ég sá alla hunda í sveitinni og komst að því að þeir voru ekki hentugir. Ég tók eina ljósmynd af svörtu tík á Svínafelli, en hún er þó ekki fullnægjandi.

Mér þykir mjög leitt að niðurstöðurnar séu svona rýrar.

Virðingarfyllst,
Árni Þorbjörnsson"

Bréf #5:

Akureyri, september 1955

"Þar sem Þorbjörnsson hafði ekki tíma til að fara í Jökuldalinn, ákvað ég að senda Davíðsson, sem fylgdi ykkur til Skagafjarðar, í Jökuldalinn. Hann dvaldi þar í nokkurn tíma, talaði við marga bændur og skoðaði vel hundana sem ég hafði séð í sumar. Hann er nú kominn til baka með Kodacolor-filmur, sem ég sendi þér með flugi í sérstöku bréfi. Útkoman er óviss. Í skýrslu um ferð sína segir hann:

„Í Jökuldal virðast hundarnir blandaðir við aðrar tegundir eins og annars staðar, og einstakir hundar eru mjög mismunandi að lit, byggingu og almennu útliti. Á bænum Hvanná eru, að mínu mati, nokkrir hundar sem koma næst þeim hundi sem herra Watson hefur lýst. Meðfylgjandi ljósmyndir má skýra á eftirfarandi hátt:

Mynd 1: Rakki Kópur, frekar stór hundur, þriggja ára gamall, gulbrúnn eða gullitaður. Skott vel hringað, eyru ekki mjög vel sperrt. Móðirin er Nafna, svört á lit. Sagður vera snjall fjárhundur. Frá Hvanná, Jökuldal. Vel til fallinn fyrir okkar tilgangi, nema eyrun eru ekki alveg rétt.

Mynd 2: Tíkin Brana er 14 mánaða gömul, gulbrún á lit, frekar lág á fæti, eyru vel sperrt, skott hringað. Móðirin er Nafna, svört, 9 ára gömul, hefur ekki átt hvolpa í nokkurn tíma. Þessi móðir er falleg tík og mjög klár.

Mynd 3: Rakki Mosi, 6 mánaða gamall. Brúnn á lit með hvítar lappir. Eyru vel sperrt, skott hringað. Móðirin er Brana.

Mynd 4: Rakki frá Finnastöðum í Eyjafjarðarsveit, gulbrúnn á lit, eyru ekki vel sperrt, en að öðru leyti rétt byggður.

Mynd 6: Nafna, svarta tíkin, 9 ára gömul, áður nefnd. Móðirin er frá Hjarðarhaga í Jökuldal, svört tík, nú orðin mjög gömul, sögð vera snjöll.

Mynd 8: Rakki í Jökuldal, ekki af réttri gerð, en algengur á bæjum þar.

Mynd VIII: Algeng tegund hunda í Jökuldal og nágrenni. Gulbrúnn, frekar langur á fæti, skott ekki alveg hringað. Eyru vel sperrt. Eigandi: Bóndi á Skjöldólfsstöðum.

Allir hundarnir á myndum 1-7 eru til sölu. Þeir virðast geta verið vænlegir fyrir upphaf ræktunar íslensks fjárhunds. Að mínu mati eru bestu hundarnir sem ég hef séð „Brana“ tíkin sem lýst er í mynd II og hundurinn sem herra Watson sá á Höskuldsstöðum í Skagafirði þegar ég fylgdi honum þangað.“

Þetta er skýrsla herra Davíðssonar, en hvort myndir hans hafi heppnast, veit ég ekki. Ég vona að þær séu nægilega góðar til að gefa þér nauðsynlegar upplýsingar um hvort við ættum að skipuleggja að taka einhverja af hundunum frá Hvanná.

Eftir nokkra daga treysti ég því að fá upplýsingar og filmur frá Þorbjörnssyni og mun þá skrifa þér aftur."

Bréf #6:

Akureyri, 5. október 1955

"Kæri Mark.

Varðandi hundana höfum við ekki fundið neitt betra en Brönu og Bósa, og hingað til eru þessir tveir einu hundarnir sem hægt er að segja að séu ásættanlegir. Ég hef talað í síma við bóndann á Hvanná, eiganda Brönu, og hann er tilbúinn að semja og láta okkur fá hundinn. Hægt er að fljúga með hana hingað frá Egilsstöðum með stuttum fyrirvara. Hann segir að Brana hafi átt hvolpa tvisvar sinnum. Hún er ekki hvolpafull núna, að hans sögn. Hann er þó ekki viss hvenær hún var síðast á lóðari.

Ég sendi skeyti í dag og náði viðunandi samkomulagi um Bósa. Bóndinn kom hingað og við áttum langt samtal. Hann samþykkti loks að láta okkur fá hundinn, og ég get sent eftir honum þegar við erum tilbúin. Hann vildi gjarnan fá ljósmynd af Bósa í nýju umhverfi sínu og vita hvenær hann deyr. Ég lofaði því að við myndum sjá um það."

Bréf #7:

Akureyri, 26. október 1955

"Ég hef fengið eftirfarandi frá eiganda Brönu, Einari Jónssyni, bónda í Jökuldal. Í bréfi dagsettu 8. október segir hann:

„Ég hef verið að velta fyrir mér hvaða verð ég ætti að setja á Brönu. Niðurstaðan er sú að ef yfirhöfuð á að setja verð á hund, þá verður það að vera 1000 krónur, og jafnvel meira. Hvað finnst þér? Þessi tík, Brana, er að mörgu leyti mjög ljúf og skemmtileg tík, mjög góðlynd og hefur ekkert af þeirri grimmd sem hundar hafa stundum tilhneigingu til. Og hún er einnig að verða afar góður fjárhundur. Hún var frekar léleg í því til að byrja með, en því oftar sem við tökum hana með á afréttinn, því betri verður hún. Það er auðvitað afar mikilvægt að hún reynist vel fyrir þennan Ameríkana, og að sannað verði að hún sé af hreinum og gömlum íslenskum stofni. Ég er ekki vanur að svíkja neinn, en tel í þessu tilfelli að ég geti vel sett þetta verð á Brönu.“

Svona hljómar bréf bóndans. Það gefur þér hugmynd um verðlagið. Líklegt er að eigandi Bósa hugsi á svipaðan hátt."

Þetta voru lokaárangur þessara ferða til að leita að hundum árið 1955. Við höfum ekki myndirnar sem Davíðsson tók í Jökuldal.

28. nóvember voru Brana og Bósi send frá Íslandi til London, San Francisco og loks til Wensum kennel í Kaliforníu.

5. desember sendi Watson skilaboð til Hauks Snorrasonar:

„Hundarnir komu á laugardaginn. Í góðu ástandi. Brana er að lóða. Vinsamlega sendu mér bráðnauðsynlegt símskeyti ef hún var á lóðari þegar hún fór frá Reykjavík 28. nóvember, og ef svo er, hvaða dag hún byrjaði. Er einhver möguleiki á að hún hafi verið pöruð við einhvern ókunnan hund eða að hún hafi verið pöruð við Bósa? Svaraðu tafarlaust. Mark.“

31. janúar skrifaði Watson:

„Í gær gaut Brana fjóra fallega hvolpa og ég er mjög ánægður.“

Leitin að dæmigerðum íslenskum hundum hélt áfram árið 1956.

Þú getur lesið meira í sögukaflanum á þessari vefsíðu, þar sem sögur eru sagðar af þeim hundum sem við höfum nöfn og myndir af.

• Bósi frá Höskuldsstöðum (1955, úr Skagafirði)
• Brana frá Hvanná (1955, úr Jökuldal)
• Konni frá Lindarbakka (1956, úr Breiðdal)
• Auli frá Sleðbrjót (1956, úr Jökulsárhlíð)
• Vaskur frá Þorvaldsstöðum (1956, úr Breiðdal)